Bizans İmparatoru Herakleios ve İslam ilişkisi nasıldı?

Herakleios veya Heraklius, Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu'nun 610 - 641 yılları arasındaki imparatorudur. İslamiyet'in ortaya çıkışı ve yayılışı sırasında Bizans tahtında yer alması bakımından önemli görülmektedir.

Herakleios'un döneminde İslam peygamberi Muhammed, Arabistan'ın birliğini sağlamayı başarmıştı. Hatta Muhammed peygamber, kendisine Dihye adındaki bir elçi aracılığıyla bir İslam'a davet mektubu gönderdi ancak Herakleios teklifi reddetti.

629 yılında, Muhammed peygamberin Bizans İmparatorluğu'na bağlı Busra kentinin valisine gönderdiği İslam'a davet mektubunu taşıyan elçi, Bizanslılar tarafından öldürülünce Muhammed peygamber, Busra valisi Şürahbil'in üzerine bir ordu göndermeye karar verdi. İmparator Herakleios da Konstantinopolis'ten büyük bir ordu hazırlayıp Müslümanların üzerine yürüyünce 629 yılında Mute Muharebesi yapıldı. Muhammed peygamber, bu savaş için Müslüman ordusunun başına kumandan olarak Zeyd bin Harise'yi tayin etti.

632 yılında Muhammed peygamberin ölümünden sonra Müslümanlar, Ömer bin Hattab önderliğinde 634'te Filistin ve Suriye'ye saldırdıklarında İmparator, savaşa gidemeyecek kadar hastaydı. 636'da gerçekleşen Yermük Savaşı'nda, Herakleios komutasındaki kalabalık Roma ordusu, Müslüman kumandan Halid bin Velid tarafından bozguna uğratıldı ve üç yıl içinde Suriye ve Filistin, Araplar tarafından ele geçirildi.

Herakleios 641 yılında öldüğünde Mısır'ın da büyük bir kısmı elden çıkmıştı.

Erken İslam ve Arap tarihlerinde Herakleios, uzun uzadıya tartışılan en popüler Roma imparatorudur. İslam'ın ortaya çıktığı dönemde Roma imparatoru olarak oynadığı rol nedeniyle, İslami hadis ve siyer gibi Arap edebiyatında anılır.

Herakleios, Müslüman geleneğinde, yükselen İslami güçlerle doğrudan teması olan, büyük bir dindarlığın adil bir hükümdarı olarak görülüyor. 14. yüzyıl bilgini İbn Kesir daha da ileri giderek, "Herakleios en bilge adamlardan biriydi ve kralların en kararlı, kurnaz, derin ve düşünceli kişilerinden biriydi. Romalıları büyük bir liderlikle yönetti. Nadia Maria El-Cheikh ve Lawrence Conrad gibi tarihçiler, İslam tarihçilerinin, İslam'ı Hristiyanlıkla karşılaştırarak Herakleios'un İslam'ı "gerçek din" ve Muhammed'i onun peygamberi olarak kabul ettiğini iddia edecek kadar ileri gittiklerine dikkat çekiyorlar.

İslam tarihçileri sık sık Herakleios'un Muhammed peygambere yazdığını iddia ettikleri bir mektuptan alıntı yaparlar: "Elçinizle birlikte mektubunuzu aldım ve Yeni Ahit'imizde bulunan Tanrı'nın elçisi olduğunuza tanıklık ediyorum. Meryem oğlu İsa sizi duyurdu." El-Cheikh'in bildirdiği Müslüman kaynaklara göre, imparatorluğun yönetici sınıfını kendi dinine döndürmeye çalıştı, ancak o kadar güçlü bir şekilde direndiler ki, rotasını tersine çevirdi ve sadece onların Hristiyanlığa olan inançlarını test ettiğini iddia etti. El-Cheikh, Herakleios'un bu anlatımlarının imparator hakkındaki tarihsel bilgimize çok az şey kattığını not eder; daha ziyade, Muhammed peygamberin bir peygamber olarak statüsünü meşrulaştırmaya çalışan İslami vaazlarının önemli bir parçasıdırlar.

Batılı akademik tarihçilerin çoğu, bu tür gelenekleri taraflı, ilan edici ve çok az tarihsel değere sahip olarak görüyor. Ayrıca, Muhammed peygamber tarafından Herakleios'a gönderilen herhangi bir habercinin imparatorluk tarafından kabul edilmeyeceğini veya tanınmayacağını iddia ediyorlar. Kaegi'ye göre, İslami kaynaklar dışında Herakleios'un İslam'ı duyduğunu gösteren hiçbir kanıt yoktur ve o ve danışmanlarının Müslümanları aslında Yahudilerin özel bir mezhebi olarak görmüş olmaları mümkündür.